کتاب‌ها و پژوهش‌هایادداشت‌ها و مقالات شخصی

یک توافق سیاسی و ۳ فاز باقی مانده حقوقی و عملیاتی و نظارتی

 

سرانجام پس از حدود ۲ سال دیپلماسی فشرده و کم سابقه بین ایران و۶ قدرت جهانی به ۱۲ سال فضای گل الود بر سر مناقشات هسته ای بین طرفین در کلیات خاتمه داده شد . رویدادی که علی رغم همه موانع عینی و ذهنی که بر سر راه ان قرار داشت با استناد به برخی فرایند های سیاسی و بین المللی قابل پیش بینی بود و نگارنده دست کم در سه  یادداشت قبلی در وب سایت پرس تی وی به تحقق پذیری آن اشاره کرده بود [۱] و[۲] و[۳].

اما باید توجه داشت که فراتر از احساسات مثبت ناشی از این توافق در سطح عمومی توفیق دیپلماتهای ایرانی و کشورهای ۵+۱ تنها و تنها گام نخست از یک فرایند بلند مدت است که هرچند بسیار ارزشمند و بستری تعیین کننده است اما همه راه و مسیر تعامل و همکاری نیست . به عبارت دیگر با توافق ۱۴ جولای ۲۰۱۵ وین  در واقع ایران و کشورهای ۵+۱ در خصوص حسن نیت متقابل برای همکاری مشترک در خصوص برخی مسائل مشخص با هم به توافق رسیدند انچه که اصطلاحا برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نامیده می شود. اما گام مهم بعدی که حدود ۲ماه دیگر انجام خواهد شد امضای توافق نامه است که نیازمند انجام اقدامات حقوقی با محوریت شورای امنیت سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی است . در واقع با امضای توافق فاز سیاسی تعامل ایران و کشورهای ۵+۱ وجهه حقوقی به خود می گیرد و برای طرفین الزام اور می شود . فاز بعدی پس از امضای توافق فاز عملیاتی است که اهمیت ان کمتر از دو فاز اول یعنی فاز سیاسی و حقوقی نیست . واقعیت و ارزش افزوده توافقات ژنو، لوزان و وین در فاز عملیاتی مشخص می شود. در این مرحله است که میزان پایبندی طرفین به تعهدات سیاسی و حقوقی خود جامه عمل می پوشد. طرفهای غربی در عمل نشان خواهند دادکه چگونه و تا چه حد رژیم تحریمهای غیر عادلانه خود علیه جمهوری اسلامی ایران را لغو خواهند کرد؟ و در مقابل ایران نیز اقدامات لازم را برای رفع سو تقاهمات بر سر فعالیتهای صلح امیز و علمی – هسته ای انجام خواهد داد.

فاز بعدی و انتهایی نیز بعد نظارتی و ارزیابانه طرفین از فرایند همکاریهاست که خود فرایندی کاملا تخصصی است و می تواند زمینه برخی همکاری ها و تعاملات و ارتباطات را در حوزه های دیگر محل اختلاف بین ایران و غرب فراهم سازد .

بهر حال چند نکته و مساله مهم در خصوص توافق هسته ای وین قابل ذکر است .

۱-   انچه که در توافق وین نباید مورد غفلت قرار بگیرد این است که هرچند این مذاکرات در سالهای پس از جنگ جهانی دوم از نظر ابعاد و زمان مذاکرات بی مانند است اما مهمترین بعد آن از نظر تئوری رژیم های بین المللی ، ساخت یابی نوعی رویه بین المللی مبتنی بر دیپلماسی و گفتگو بر سر حساس ترین مسائل  بین طرفهای کاملا ناهمسو و مخالف است . درواقع توافق وین نشان داد اگر زبان تحریم و تهدید و تطمیع کنار گذاشته شود و سخن ملتها و دولتها شنیده شود و نگرانی و دغدغه های فیمابین درک گردد و منافع ملی طرفین در نظر گرفته شود می توان از دیوار بلند بی اعتمادی ها و سوتفاهمات عبور کرد و دست کم بر سربرخی کلیات توافق کرد . محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در توئیت خود پس از توافق به نکته خوبی اشاره کرده و آن اینکه توافق وین تنها یک پایه و بنیاد قوی برای ساختن بنایی جدید از روابط فیمابین است . درواقع رویه و هنجار شکل گرفته در مذاکرات اخیر می توان به مثابه مسیری قابل تکیه برای پیمودن مسیرهای سخت پیش رو در نظر گرفته شود.

۲-   این توافق هرچند یک بازی برد- برد خوانده می شود اما برای ایران یک برد تاریخی محسوب می شود. زیرا جمهوری اسلامی ایران نشان داد به مصداق ضرب المثل ایرانی ” آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است” از راستی ازمایی و شفاف سازی بر سر فعالیتهای هسته ای خود بیم و باکی ندارد و در این فضا منعطف عمل می کند ودر عین حال اجازه نمی دهد که برخی اتهامات واهی بهانه ای برای دخالت در حاکمیت ملی اش باشد یا زمینه ای برای خدشه بر عزت و اقتدار کشور شود .جمهوری اسلامی ایران بعنوان نظامی که برامده از مردم و متکی بر خواست و اراده مردم است در چارچوب منافع ملی قدم می دارد و از یکسو در این مسیر استقلال رای خود را از دست نمی دهد و از سوی دیگر اماده شفاف سازی و رفع شبهات احتمالی است . از این رو توافق وین می تواند بعنوان الگو و مدلی پیش روی قدرتهای جهانی باشد که رویه و مشی گذشته خود را در قبال ایران تغییر داده و بجای تهدید و تخاصم به گفتگو و همکاری با ایران روی اورده و با هزینه کمتر و سوء تفاهم اندک به نتایج موجه دست یابند. برخی دیگر از موضوعات مورد مناقشه غرب و ایران نیز از همین روش قابل رفع است . البته در موضوعات دیگر طرفین مدعی هستند و اینگونه نیست که غربی ها پرسشگر بوده و ایران پاسخگو باشد بلکه رابطه دوسویه است یعنی ایران در موضوعاتی مانند حقوق بشر و تروریسم سوالات جدی و شبهات مهمی را در خصوص عملکرد کشورهای غربی بویژه امریکا دارد و خسارتهای زیادی را از سیاستهای واشنگتن و دیگر دول غربی متحمل شده است .

۳-   توافق وین می تواند برخی معادلات مناقشه ساز در منطقه خاورمیانه را نیز به نفع صلح منطقه ای و جهانی دگرگون سازد . ایران می توان بعنوان یک قدرت منطقه ای محور برقراری صلح وامنیت و مبارزه با تروریسم در منطقه باشد و اگر کشورهای منطقه نیز در این مسیر همراهی لازم را با تهران داشته باشند دخالت کشورهای غربی بویژه امریکا در منطقه کم و منتفی گردد.واقعیت این است که حضور امریکا و دیگر قدرتهای جهانی در خاورمیانه در خوش بینانه ترین نگاه مانند تیغ جراحی است که در داخل بدن بیمار جا مانده و منشا دردها و عفونتها ی فراوانی است .درک ناصحیح غربی ها از مسائل این منطقه و منافع نامشروع استعماری انها موجب شده حضور انها به بهانه های واهی در خاورمیانه به تنش و خصومت در منطقه منجر شود.  رفع سوء تفاهمات گوناگون مانند مناقشه اتمی زمینه ساز دخالت کمتر غربیها در امور کشورهای خاورمیانه بعنوان یک رویه سیاسی است .زیرا حل مسالمت امیز این دست مناقاشات نشان می دهد بهانه های دخالت غرب در مسائل خاورمیانه بیشتر توهم است نه دلیل موجه .

در مقام نتیجه گیری می توان گفت توافق وین هر چند یک توافق خوب است اما یک توافق حداقلی برای   حل و رفع برخی موضوعات مرضی الطرفین است وبه هیچ وجه توافق بر سر همه موضوعات مورد اختلاف نیست .اما در عین حال می توان راه و مسیر مطمئنی برای رسیدن به توافق برسر موضوعات دیگر را بگشاید.

منبع : وبسایت پرس تی وی

http://www.presstv.ir/DetailFa/2015/07/15/420307/Iran-US-Nuclear-talks

دکتر امیر دبیری‌مهر

امیر دبیری مهر متولد 1356 در تهران، دانش اموخته علوم سیاسی در مقطع دکتری است و از سال 1374 تا کنون در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و رسانه‌ای به پژوهش و تدریس مشغول است. وی تا کنون پژوهش‌ها، مقالات، سخنرانی‌ها و گفتگوهای مطبوعاتی و رادیویی - تلویزیونی متعددی انجام داده است که دسترسی به برخی از آنها از طریق درگاه اینترنتی اندیشکده خرد میسر شده است. ریاست انجمن اندیشه و قلم از جمله مسئولیت‌هایی است که این عضو پیوسته انجمن علوم سیاسی ایران هم اینک عهده‌دار آن است.

نوشته های مشابه

‫۲ دیدگاه ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

1 × پنج =

دکمه بازگشت به بالا