بررسی نهضت جماعت تبلیغ
مولانا الیاس بنیانگذار این نهضت گفته است که این نام را ما نگذاشته‌ایم، هدف ما فقط خدمت به جامعه است و از آنجا که کار این نهضت دعوت و تبلیغ اسلام است با این نام در میان مردم مشهور شده است. و گرنه من نام آن را تحریک ایمان می‌گذاشتم.
مولانا سید ابوالحسن ندوی در یکی از مقالاتش از این نهضت به عنوان حرکتی مهم یاد می‌کند. آقای سید ابوالاعلی مودودی نتیجه سفر خودش به منطقه میوات از توابع سهارانپور هندوستان جهت بررسی این نهضت در ماهنامه ترجمان القرآن، شعبان ۱۳۵۸ هـ. ق از این نهضت به عنوان نهضتی آرام یاد می‌کند. مولوی عبدالحمید پیشوای مذهبی اهل سنت ایران از این نهضت به عنوان یک جنبش اصلاحی یاد می‌کند.
مقدمه
مهم‌ترین وجوه تمایز امت پیامبر اکرم (ص) نسبت به امم گذشته رسالتی است که خداوند به تک تک افراد این امت داده است و این امت را خداوند بهترین امت معرفی می‌کند زیرا وظیفه مهم امر به معروف و نهی از منکر را به پیروان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) عنایت فرموده است تا مردم را به طرف کارهای نیک دعوت بدهند و از کارهای بد و ناشایست باز دارند بدون شک هر کار مفید و غیر مفید عوامل زمینه سازی وجود دارد که ضرورت آن کار را ایجاب می‌کند.
همانگونه که شاهد هستیم در بین اکثر مسلمانان مظاهر جاهلیت نخستین از قبیل: فساد عقیده، نا آشنائی با عبادت، انحراف اندیشه و بیماری‌های روحی و معنوی یافته می‌شود. در سرزمین هند به طور خاص عده ای از مسلمانان به دلیل نا آگاهی از دین اسلام به آداب و رسوم هندوها و قتل و غارت و راه بندانی روی آوردند در چنین محیط تیره و تاری و با توجه به اوضاع آشفته سیاسی و اجتماعی جامعه مسلمانان هند، در قرن چهاردهم هجری در منطقه میوات از مناطق دهلی هند کار دعوت و تبلیغ با امداد و توفیق خدادای به دست فردی به نام محمد الیاس فرزند مولانا محمد اسماعیل کاندهلوی آغاز شد. ایشان در کاندهله روستای از توابع سهارانپور هند دیده به جهان گشود. تعلیمات ابتدایی را در نظام الدین کاندهله فرا گرفت و برای تکمیل دروس خود به دارالعلوم دیوبند دهلی رفت و از آنجا فارغ التحصیل شدند مولانا شخصیتی بسیار والا از نظر تقوا و خدا پرستی داشتند و در عمل به احکامات دین بسیار متعهد بودند به همین دلیل از انحطاط روز افزون مسلمانان و دوری‌شان از صراط مستقیم بسیار رنج می‌بردند. آنجا بود که با الهامات غیبی از جانب خداوند به فکر تشکیل گروهی افتادند که بار دیگر فریضه امر به معروف و نهی از منکر را دوباره احیاء کنند؛ که بعدها به دلیل موفقیت فکرشان و مجاهدت ایشان کار دعوت رنگ جهانی به خود گرفت بعد از وفات ایشان فرزندش علامه محمد یوسف کاندهلوی متوفی ۱۳۸۴ هجری قمری این مسئولیت را به عهده گرفت و بعدها افرادی مانند: مولانا انعام الحسن، مولانا محمد عمر پالن پوری، علامه سیداحمد خان، مفتی زین العابدین و حاج عبدالوهاب ادامه دهندگان کار دعوت بودند.
اهداف جماعت دعوت و تبیلغ
اهداف و مقاصد مهم دعوت مولانا الیاس را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱ – احیای دعوت و تبیلغ به روش نخستین صدر اسلام و ایجاد تلاش برای نقل و حرکت عمومی و همگانی کردن این دعوت و تبدیل آن به فرهنگ عمومی.
مولانا الیاس حالت مسلمانان را مورد بررسی قرار داد متوجه شد که مسلمانان مبتلای به بی بند و باری شده و از ایمان و حسن دینی و روح سالم بی بهره‌اند و تأثیر حکومت انگلیس و تمدن غرب از یک طرف و غفلت داعیان دین و اشتغال دنیا حالت نگران کننده ای به وجود آورده و مدارس اسلامی و محافل دینی مانند جزیره‌های کوچکی در محاصره اقیانوس بی کران جامعه هند در آمده و به جای تأثیر گذاشتن بر محیط تحت تأثییر آن قرار گرفته‌اند او معتقد بود تنها تعلیم کافی نیست و انزوا و گوشه گیری مدارس فایده ای ندارد و باید با مردم ارتباط بر قرار کرد و پیش آن‌ها رفت و نهال ایمان را دل‌هایشان تازه کرد و این کار بر پایه جهد و نقل و حرکت که اساس و بنیاد دین است محقق می‌شود.
۲ – ایجاد احساس طلب دین در میان تمامی آحاد مسلمین و بر کشیدن آن‌ها از راه کلمه توحید به طرف دین کامل.
مولانا الیاس معتقد بود که در این زمان اساسی‌ترین کار ایجاد علاقه و طلب دین و احساس مسلمان بودن در بین مسلمان‌ها است که نخست در دل‌های مردم ایمان حقیقی و قدر و ارزش دین و طلب آن و فکر آخرت ایجاد بشود آن وقت است که فدا کردن دنیا و جان و مال برای آخرت انسان آسان می‌گردد و صلاحیت عمل به تمام دین به وجود می‌آید.
۳ – خارج ساختن تعلیم و تزکیه از حصار بسته مدارس و خانقاه‌ها و توسعه آن به مساجد و از آنجا به فضای عمومی جامعه.
۴ – پرساختن گسل‌ها و از بین بردن فاصله‌ها و بیگانگی بین علماء و مردم؛
این هدف را مولانا رهیافت مهم دعوت خویش می‌دانست امید وار بود که توسط این دعوت فاصله عامه مردم با علماء کمتر گردد و این دو طبقه به هم نزدیک تر شده و شناخت و حس بهتری نسبت به همدیگر داشته باشند.
۵ – تربیت مسلمانان بر الگوی شخصیتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) و صحابه کرام رضوان الله تعالی علیهم اجمعین؛
به طوری که از راه کار دعوت و تبلیغ، روش زندگانی عهد اول اسلام مجدداً احیاء گردد. چناکه خود مولانا الیاس گفته است هدف اصلی و اساسی نهضت ما این است که همه احکام و اموری که رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) آورده‌اند به مسلمانان بیاموزیم اما این جنب وجوش و رفت و آمد و فعالیت‌های هیأت های تبلیغی وسیله ابتدایی رسیدن به این هدف هستند آن‌ها در مردم حس بیداری و تحرک می‌آورند و پیوند مردم با اهل علم و علماء مستحکم می‌شود تا نظام علمی و عملی اسلام را اجرا کنند.
اهمیت این پژوهش
این پژوهش گویای فرهنگ دینی و شیوه تبلیغ دین توسط گروهی از مسلمانان کشور ما است. میهنی که اگر همه جای آن را بشناسیم و گرایش‌های دینی و مذهب، مکاتب و نیازهای دینی ساکنان آن را درک کنیم زود تر به همبستگی و فاق ملّی، هم گرایی و همدلی که از آرمان‌های اساسی آن بر اساس آموزه‌های اسلام بناگردیده است و در قانون و رفتار عملی مردم یکی از محورهای اصلاح جامعه موضوع امر به معروف و نهی از منکر است. ایران کشوری است متنوع و تساهل بسیار بالا در چهار راه شرق غرب شما و جنوب قرار دارد این تحق گویای بخشی از فرهنگ دینی مردم جنوب شرق کشور مان می‌باشد. حدود ۵۰ سال پیش فعالیت این نهضت در ایران اغاز شده است و مرکزیت اصلی آن زاهدان استان س و ب در مسجد جامع توحید می‌باشد علاوه بر س و ب در خراسان، هرمزگان، کردستان، گلستان، فارس و بوشهر دارای مراکز رسمی یا نماینده می‌باشند.
سؤال اصلی:
چگونه نهضت دعوت و تبلیغ بعد از چندین دهه فعالیت توانست با سرعت تأثیر گذاری بالای بخشی از جهان اسلام را در کنترل خود در آورد؟
سؤالات فرعی:
۱ – جماعات تبلیغ بر چه اصولی استوار می‌باشد؟
۲ – سازماندهی این جنبش چگونه می‌باشد؟
۳ – این جنبش بعد از چندین دهه فعالیت چه آثار و نتایجی از خودش برجای گذاشته است؟
فرضیه‌ها
در پاسخ به سؤال اصلی و سؤالات فرعی می‌توان فرضیه‌های زیر را مطرح کرد.
۱ – فرضیه اصلی این است که این جماعت اصول و بنیادهای دعوت اش را از قرآن و سنت گرفته و فعالیت آن‌ها بر یک رشته مقررات ساده و مهم از جمله: ایمان به خدا، عبادت، تواضع، تعلیم و تعلم، پیروی از صراط مستقیم، امر به معروف و نهی از منکر، همراه با ساده زیستی، ریاضت و تحمل سختی و مشکلات سفر و وقت گذاشتن برای رساندن این دعوت مهم با جان و مال که مبتنی بر اخلاق و منش والا که بااندیشه تعلیم و دعوت مومنان همراه است. به این ترتیب جماعت تبلیغ توانسته بسیاری از گناهکاران و افراد شرور و کسانی که غرق خواهشات نفسانی بوده‌اند جذب نماید و در وجود آن‌ها دگرگونی پدیدآورد و آن‌ها را به ذکر و عبادت الهی وا دارد.
دعوت گران این جماعت درباره امور سیاسی سخن نمی‌گویند، در هیچ قضایا و بحرانی داخل نمی‌شوند و به احزاب سیاسی هیچ وابستگی ندارند و به طور کلی از هر کار و عاملی که سبب پراکندگی تلاش‌های دعوت و از هم پاشیدگی اتحاد امت اسلامی می‌گردد پرهیز می‌کنند از جمله از چهار مورد زیر به شدت پرهیز می‌کنند:
۱ – از سخنان سیاسی یا عضویت در احزاب؛
۲ – از سخنان درباره اختلاف نظرهای فکری؛
۳ – از بحث کردن درباره اختلاف نظرهای مذهبی و فقهی؛
۴ – سخن درباره کاستی‌ها و عیب‌های دیگران؛
آن‌ها معتقدند در وجود هر مسلمان باید انگیزه، همدردی و مهربانی و عدالت خواهی احیاء شود و نگاه مسلمان به غیر مسلمانان مانند یک پزشک به بیمار باشد و چنین پندارند که آن‌ها برادران ماهستند که به بیماری‌های روحی مبتلا هستند و نباید آن‌ها را در این وضع رها کنیم بلکه وظیفه ماست که آن‌ها را از بیماری‌های مهلک نجات دهیم و در زمره افراد سالم داخل کنیم.
۲ – فریضه فرعی اول که بانی حرکت این جماعت برای این نهضت شش اصل جامع مقرر نموده است و این اصول را اساس کار دعوتگران و مبلغین قرار داده است ۱ – اصل اول: کلمه توحید: مسلمانان نسبت به اهمیت و حقیقت کلمه توحید «لااله الا الله و محمد رسول الله» را درک کنند و نسبت به مصداق آنچه درباره این کلمه گفته شده یقین کنند و آن را شالوده زندگی خود بدانند و تعلق و رابطه خداوند در مورد عبادت و عبودیت بر یگانگی محور توحید و روش و محبت و اطاعت از رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) باشد.
۲ – اصل دوم: اقامه نماز: که بر برپائی و پایبندی آن تاکید می‌کنند و بکوشند نماز را به اعتبار ظاهر و باطن طوری ادا بکنند آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) تعلیم داده بودند که در نتیجه آن انسان پاک و صاف می‌گردد و اطاعت خدا و فکر آخرت در وجود او زنده می‌شود.
۳ – اصل سوم: علم و ذکر: که هر مسلمان به قدر ضرورت با مسائل دینی چه از طریق مصاحبت و همنشینی با علماء و چه از طریق مطالعه کتاب‌ها آشنا بشود و با علاقه فراوان به ذکر خدا بپردازد و ذکر را جزء برنامه زندگی و مشاغل پسندیده خود قرار دهد.
۴ – اصل چهارم: اکرام مسلم: مردم را توصیه می‌کنند با بندگان خدا و همه مسلمانان برخورد و اخلاق والایی داشته باشند که همراه با مهربانی و شفقت و ترحم نسبت به همگان باشد معتقدند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) به ما آموخته که در اخلاق برای جهانیان الگو باشیم.
۵ – اصل پنچم: اخلاص نیت: این است که همه اعمال و افعال و کردار و زحمات ما فقط به خاطر رضای خدا و ثواب آخرت باشد و هیچ گونه نفع دنیوی و غرض شخصی را دخالت ندهیم.
۶ – اصل ششم: خروج فی سبیل الله: این اصل تاکید دارد که ما اول در وجود خود اعمال پسندیده بیاوریم و سپس برای اینکه این صفات را در بین امت آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) رایج کنیم لازم است به شکل گروه‌های کوچک سفر و هجرت کنیم و در این راه پر برکت و راحت و آرام، وقت و مال خود را فدا کنیم و پیام اسلام را به گوش جهانیان برسانیم.
۳ – فرضیه فرعی دوم که این جماعت تبلیغی فاقد تشکیلات مدون شده رسمی می‌باشد و تشکیلات سنتی آن‌ها تضمین کننده بقای ساختار کلی جماعت تبلیغی در سراسر جهان می‌باشد. مرکز اصلی جماعت تبلیغ نظام الدین دهلی هند و رهبر جهانی جماعت تبلیغ محمد سعد کاندهلوی در این مرکز می‌باشد مرکز بعدی رایوند لاهور پاکستان زیر نظر حاجی عبدالوهاب می‌باشد. که تمامی مراکز جماعت تبلیغ جهان تحت اشرافیت نظام الدین دهلی و رهبر جهانی فعالیت می‌کند. همه ساله جهت ترغیب و تشویق مردم به جماعت گردهمایی‌های به صورت ثابت همه ساله در نقاط مختلف جهان برگزار می‌شود که می‌توان چند اجتماع بین المللی اشاره نمود، اجتماع بهوپال دهلی هند و داکای بنگلادش و استانبول ترکیه و مهم تر از همه گردهمایی جهانی رایوند لاهور پاکستان اشاره نمود. که مسلمانان از تمامی قاره‌ها و کشورهای همچون: انگلیس، فرانسه و نواحی مختلف آمریکا و سایر نقاط به صورت اجتماعی در این نقطه تشکیل می‌شدند و با همدیگر دیدار می‌کنند و با آموزش‌های جدید تجربه حاصل می‌کنند. از ویژگی‌های اعتقادی دیگر این جماعت این است که از وسایل جدید بهره برداری نمی‌کنند. آن‌ها با استفاده از تلفن، فاکس، تلگراف، تلویزیون، رادیو، ضبط، فیلم و دوربین، روزنامه و امثال این‌ها تمایلی نشان نمی‌دهند.
و در صورتی که چنین ابزارهایی را در محیط اجتماعی خود ببینند برای متقاعد کردن آن‌ها بهترین روش را اختیار می‌کنند و به آن‌ها اجازه تهیه خبر، گزارش، عکس و غیره را نمی‌دهند. روش کار این جماعت در سراسر دنیا یکسان بوده و از یک دستورالعمل تبعیت می‌کند هرگاه اقشار مختلف جامعه اعم از بازاری، ارتشی، کارمند، استاد، دانشجو، جوان، سالخورده، عالم و غیر عالم، قصد خروج فی سبیل الله در غالب این حرکت را داشته باشد. همراه با هزینه شخصی خودش حتی برای شرکت در اجتماع‌های بین المللی در مدت زمانی مشخص می‌روند و در واقع با جان و مال خود خروج می‌کنند و نقطه دیگر اینکه هزینه برگزاری اجتماع‌های بزرگ توسط افراد خیر تهیه می‌گردد. اما خروج این افراد برای همراهی با گروهای جماعت تبلیغی در یک زمان مشخص به مدت (۳ روز، یک هفته ۶۰ روز ۴ ماه ۷ ماه یا سال) هر چقدر که نیت بکنند توسط اعضای قدیمی جماعت که در مسجد محل زندگی‌شان فعالیت می‌کنند سازماندهی و برای تشکیل به مرکز اصلی اعزام می‌شوند و در آنجا در غالب گروه‌هایی ۸ یا ۱۰ نفر تقسیم شده و به مناطق مختلف فرستاده می‌شوند و یک نفر از افراد گروه که شایسته تر و دارای سابقه فعالیت بیشتری می‌باشد به عنوان سرگروه یا امیر جماعت تعیین می‌باشد که در طول سفر همه افراد گروه ملزم به تبعیت از او هستند و هیچ کس سرخودکاری انجام نمی‌دهد و پایبندی عمل به اصول و قواعد تبلیغ و رعایت انضباط در طول سفر الزامی می‌باشد و حرکت این جنبش فراتر از مرزهای ملی می‌باشد و تبدیل به یک جنبش بین المللی و یکنواخت شده است.
۴ – فرضیه فرعی سوم این که این جنبش پر نفوذترین و تأثیر گذارترین جنبش‌ها در چند دهه گذشته بود و هر روز طرفداران زیادی پیدا می‌کند و فعالیت‌هایش نتایج مثبتی را در پی داشته که برای نمونه می‌توان گفت که زمانی که نخستین جماعت تبلیغی در سال ۱۹۵۲ به انگلستان رفت فقط دو مسجد در این کشور وجود داشت و از آغاز فعالیت این نهضت تا کنون بیش از ۱۵۰۰ مسجد در این کشور وجوددارد و یا زمانی که نخستین هیئت تبیلغی به یوگسلاوی رفت به دلیل کمبود و دوری مسافت در هتل اقامت کردند اما اکنون به برکت همت آنان بیش از ۳۵۰۰ مسجد در یوگسلاوی وجود دارد. آقای مسیح مهاجرانی نویسنده و پژوهشگر ایرانی در سال ۱۳۵۶ سفری به ژاپن داشت تحقیقاتی درباره اوضاع اسلام انجام داده و حاصل نتایج خود را در کتابی به نام اسلام در ژاپن ارائه نموده ایشان متذکر می‌شود در ژاپن با افرادی برخورد و گفتگو داشتم که بر اثر فعالیت این مبلغان اسلام آورده بودند آن‌ها می‌گفتند که مشاهده و رفتار و کردار این مسلمان ما را شیفته آنان کرده بود و همین امر سبب شد ما درباره اسلام بیندیشیم و مسلمان بشویم علامه محمد تقی عثمانی یکی از اندیشمندان جهان اسلام می‌گوید: بنده این جماعت را در آفریقای شمالی، مغرب، الجزایر، تونس، لیبی، فرانسه، بلژیک، هلند، و بریتانیا دیده‌ام و آثارش را در مردم که در عرصه عملی ظاهر شده بود مشاهده کرده‌ام برخی از این آثار عبارت‌اند از:
۱ – التزام به نماز با خشوع و خضوع؛ ۲ – حفظ شعائر دینی ۳ – ترک شرک و بدعت در قول و عمل ۴ – قبول دعوت توحید و عمل بر کتاب الله و سنت رسول الله (صلی الله علیه وسلم)
رهبران این نهضت از شخصیت‌های سیاسی که در اجتماع آن‌ها شرکت می‌کنند می‌خواهند که برای محنت دین وقت بگذراند به عنوان مثال در اجتماع راوند لاهور در آبانماه ۱۳۷۴ نوامبر ۱۹۹۵ از رئیس جمهور پاکستان آقای لغاری که هر ساله در این مراسم و برنامه دعا شرکت می‌کرده خواسته بودن که برای تبیلغ دین وقت بگذارد و مشابه این درخواست را از آقای نواز شریف که در اجتماع حضور داشته نموده‌اند. در ابتدای فعالیت این نهضت کشورهای مانند: عربستان، روسیه، مصر، و ترکیه از تبلیغ این گروه‌ها در کشورشان جلوگیری به عمل می‌آوردند. و بعدها به دستور آقای جمال عبدالناصر یک گروهی و با دستور آقای عبدالعزیز بن عبدالله باز مفتی بزرگ آن زمان عربستان سعودی، از چهار دانشگاه معتبر این کشور گروهی را مأمور بررسی فعالیت این نهضت کردند و به لاهور پاکستان فرستادند که پس از بررسی‌ها هر دو گروه با اظهار نظر مثبت از این نهضت مأموریت خویش را به پایان رسانده‌اند. و اکثر کشورهای اروپایی و امریکایی نسبت به این نهضت بی تفاوت هستند و کشورهای مثل: هند، پاکستان، بنگلادش و یمن با آن‌ها همکاری و مساعدت تام دارند به عنوان مثال: دولت بنگلادش در برگزاری همایش بین المللی داکا مشارکت فعال دارد و بسیاری از افراد بلند پایه پاکستان در اجتماع سالانه در کشورشان شرکت می‌کنند.
مرام نامه جماعت تبلیغ
مرام نامه جماعت تبلیغ که توسط مولانا جمشید نایب امیر جماعت تبلیغی پاکستان که در اجتماع سالانه رایوند در سال ۱۳۷۲ اظهار و بیان شده به شرح زیر می‌باشد.
۱ – نفی دخالت در سیاست و امور حکومتی و فاصله گیری از دولت‌ها و حکومت‌ها؛
۲ – خودسازی بر پایه محنت کشیدن و ریاضت به عنوان پیش شرط تبلیغ، مطابق روشی که آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) انجام داده‌اند،
۳ – دیگر سازی انفرادی به روش وعظ و نصیحت و تحمل و برداشت سختی در این راه؛
۴ – قائل بودن به نقش ایمان و حضور قلب و اثر گذاری تبلیغ؛
۵ – نفی اختلاف بین فرق اسلامی و پرهیز از طرح مسائل تفرقه انگیز در جماعت؛
۶ – آزادی حضور علاقه مندان به برنامه جماعت تبلیغ از کلیه فرق اسلامی؛
۷ – توجه به کفار و احساس تکلیف نسبت به سرنوشت آن‌ها؛
۸ – پرهیز از تجمل گرائی و رعایت ساده زیستی و الگوی زندگی و تبلیغی که در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) متداول بوده است؛
۹ – عدم تمایل استفاده از رسانه‌ها و وسایل ارتباطی جدید و یا بهره مندی از نتایج تمدن جدید نظیر: رادیو، تلویزیون، روزنامه، دوربین، تلفن، فاکس و غیره؛
نتیجه گیری
این نهضت جنبشی است خودجوش که از متن جامعه برخاسته است که به منظور ترقی ایمان انسان‌ها، نشر دعوت اسلامی و احیای امر به معروف ونهی از منکر پایه گذاری شده است. پیروان این جماعت در سراسر دنیا هستند و به نام جماعت دعوت و تبیلغ رسمیت مردمی پیدا کرده است و در تمام کشورهای اسلامی شناخته شده می‌باشد. جماعتی‌ها می گویند اهداف اسلام از طریق خشونت و جهاد امکان پذیر نیست و باید تمرکز خود را به جای غرب و غیر مسلمانان به مسلمانان بیاوریم و آن هم به صورتی که ایمان و دینشان را اصلاح کنیم. گروگان گرفتن، کشتن، بمب گذاری و عملیات انتحاری، مشکلی از جهان اسلام را حل نمی‌کند بلکه فرآیند انحطاط و عقب ماندگی مسلمانان را بیشتر می‌سازد و توجه جهانیان را و حتی مسلمانان را نسبت به خشونت اسلام جلب می‌کند و این برای دینی که دغدغه اصلاح و اخلاق حسنه را دارد اصلاً مناسب نیست. یکی از خصوصیات این جنبش که در جنبش‌های دیگر وجود ندارد این خصلت است که افرادی را که به منظور تربیت و اصلاح با خود همراه می‌کنند در مقابلشان صبر و بردباری نشان می‌دهند و آن‌ها را به بهترین شیوه ممکن تربیت می‌کنند و به فکر هدایت آن‌ها هستند و بردباری و مهربانی آن‌ها در حد مهربانی مادر نسبت به فرزندش می‌باشد. تواضع فردی، و حسن اخلاق و سعه صدر برای تمام مومنان، قوانینی هستند که راهبر دیدگاه فردی و تشخیص فضای مساجد تبلیغی‌اند به این نحو تبلیغیان به عنوان مسلمان متقی ظاهر می‌شوند. و آنهها نسبت به اصول و اهداف خود که توسط مؤسس آن پایه گذاری شده وفادار هستند به همین دلیل از چنان تشکیلاتی برخور دارند که همزمان می‌توانند در شرایط مختلف عمل کنند.
و آنچه که رمز موفقیت این جماعت بوده این است که در ارتباط با کشورهای که آنجا فعالیت می‌کنند وضعیت موجود سیاسی آن کشور هر چه باشد آن را به رسمیت می‌شناسند و به هیچ وجه خود را به عنوان حزب یا جنبش سیاسی که در پی تغییر وضع موجود به عنوان راه کار سیاسی باشد معرفی و تبدیل نکردند و به صورت شبکه ای موفق و تأثیر گذار در حال فعالیت در سراسر جهان می‌باشند؛
منابع:
– محمد طیب قاسمی، جماعت تبلیغ و اصلاح نفس، ترجمه عبدالرحیم سالارزهی، انتشارات احمد جام ۱۳۸۳؛
– ابوالاء مودوی، نهضت آرام، ترجمه عبدالقادر دهقان، چاپ رضوی تابستان ۱۳۶۹،
– دکتر محمدرضا حافظ‌نیا، وضیعت ژئوپلتیکی پنچاپ در پاکستان، انتشارات بین المللی الهدی، چاپ اول ۱۳۷۹ هـ. ش؛
– توماس گرهلم و جرج لیتمن، حضور نوین اسلام در اروپای غربی، ترجمه محمد قالیباف خراسانی، انتشارات بین المللی الهدی، چاپ اول ۱۳۷۸ هـ. ش؛
– مسیح مهاجرانی، اسلام در ژاپن، نشر فرهنگ اسلامی چاپ پنچم سال ۱۳۷۲؛
– سید ابوالحسن ندوی، تاریخچه دعوت اسلامی در هند، ترجمه مولانا قاسمی، انتشارات احمد جام؛
– سید ابو الحسن ندوی، مولانا الیاس و نهضت جماعت تبلیغ، ترجمه مولانا قاسمی، انتشارات احمد جام چاپ سوم ۱۳۹۱؛
– مولانا محمد یوسف کاندهلوی، نامه ایشان خطاب به کارکنان جماعت دعوت و تبلیغ، ترجمه شهاب الدین سهروردی، انتشارات آوای اسلام ۱۳۸۸؛
+ تبصره: نوشته‌های مندرج در سایت جهان‌سوم، نتیجه پژوهش دانشجویان است و لزوماً مورد تأیید استاد و مدیر سایت نیست و گردانندگان سایت نیز از نقدهای مخاطبان استقبال می‌کنند.
+ استاد مربوطه: دکتر امیر دبیری‌مهر
+ تهیه کنندگان: امید هاشم‌زهی، وحید ریگی، مجید امرا، هومان حسین‌پور
+ ویراستاری و انتشار: علی فتحی
اختصاصی وب‌سایت جهان‌سوم
