حافظ شناسی در یلدا طولانی ترین شب سال
محمدی نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی کشورمان گفت: حافظ در غزلیاتش نقد اجتماعی دارد برخلاف مولوی که به اطراف بی توجه است. اما حافظ با برخی پدیده های اجتماعی مانند دورویی و ریاکاری به شدت مواجهه دارد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران، مهدی محمدی نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی درباره دلیل مانایی غزل های حافظ در مقابل سایر غزل سرایان و علاقه مندی تمامی قشرها به این شاعر گفت: در توضیح این مطلب دو دیدگاه وجود دارد، نخست آنکه آنقدر زیاد به حافظ پرداخته شده که نمیتوان او را نادیده گرفت به طوری که بالاترین نشر حوزه ادبیات مربوط به حافظ پژوهی است. دوم دیدگاه آن است که حافظ اینقدر برجسته است که علاقه مندان به عرفان و ادبیات و.. به او پرداخته اند.
محمدی با اشاره به نقش بی بدیل محمد گل اندام در مانایی حافظ در ادبیات ایران گفت: او وظیفه جمع آوری غزل های حافظ را پس از وفات او بر عهده داشت تا حدی که اگر او نبود امروز ما دیوان حافظ را نداشتیم. به گفته او حافظ در سال ۷۹۲ فوت کرده ولی قدیمی ترین نسخه دیوان حافظ مربوط به ۸۰۵ است که با مقدمه گل اندام نوشته شده است.
این پژوهشگر با بیان اینکه خرمشاهی در حافظ نامه یکی از بهترین شرح ها بر این دیوان را نوشته است، گفت: اولین دلیل مورد توجه بودن حافظ مطرح کردن مسائلی ابهام انگیز از سوی او در غزلهایش است. حافظ در همه هستی ابهام می بیند و نگاه پرسشگر دارد و این هم از رِندی حافظ است که در استفاده از زبان از آن بهره برده است. مطرح کردن مباحث فلسفی مثل مرگ و «دم غنیمتی» نیز از جمله اینهاست که انسان ها جرأت نمی کنند درباره آنها صحبت کنند. به گفته او خرمشاهی حافظ را حافظه ما می داند.
او با بیان اینکه برای تفسیر عرفانی حافظ باید تمامی دانش های مربوطه را بدانیم و کتاب ها را بخوانیم، گفت: موقعیت حافظ به گونه ای بوده که تمام دانش های آن زمان را می دانسته بنابراین باید برای تفسیر و شرح حافظ به این علوم تسلط داشت.
او تصریح کرد: حافظ شاعری است که ما از جایگاه شاعری او در تفسیر و تاویل از او غافل می‌شویم و هر بار با نگاه های مختلف تاریخی، عرفانی ، فلسفی و .. به او نگاه می شود ولی باید بدانیم که پیش از همه اینها او یک شاعر است.
این پژوهشگر ادبیات فارسی افزود: کلام حافظ به گونه ای است که هم اطلاع می دهد و هم انگیزه و امید ! هم بر ما چیزی می افزاید و هم معانی مختلف را توسط او می توان درک کرد. همچنین آنچه در ذهن و خیال ماست در اشعار او به ما متبادر می شود. بنابراین هر ایده و آرزویی که دنبالش هستی در دستکم یک بیت از اشعار او می توان یافت. از همین رو اشعار او برای برای عوام و خواص جذاب است.
محمدی همچنین درباره مولفه های اصلی فکری حافظ گفت: او شخصیتی در غزلیات دارد که برساخته خود اوست. رِند که در اشعارش از آن استفاده می کند خود اوست. او در اشعارش به رمز خودش را خطاب قرار می دهد. بنابراین اگر رِند را کشف کنیم خود حافظ را کشف کرده ایم. او اهل مشاهد است، عارف است هستی را مشاهده و غیب هستی را دیده است.
او افزود: حافظ اهل شهود است. در منظومه فکری حافظ اهل شک است او به منظومه هستی شک می کند. وقتی با اندیشه‌های وام گرفته از خیام که شامل شک و دم غنیمت دانستن بسیار آشناست.
او درباره تفاوت حافظ با دیگر شاعران گفت: حافظ در تشبیهات سرآمد است. او در اشعارش دوباره به کلمات جان بخشیده است. در نقد فرمالیستی که شفیعی کدکنی درباره آن نوشته است استفاده از واژگان عادی و جان بخشیدن مجدد به آنها توسط شاعر تفاوت آنها با افراد عادی است. حافظ در هرسازه و واژه شعرش خلاقیت دارد.
او افزود: همچنین حافظ در غزلیاتش نقد اجتماعی دارد برخلاف مولوی که به اطراف بی توجه است. اما حافظ با برخی پدیده های اجتماعی مانند دورویی و ریاکاری به شدت مواجهه دارد. یکی از دلایل شادی این است که در آن زمان این رذیلتهای اخلاقی زیاد بوده است؛ « به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید».
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران، مهدی محمدی نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی با حضور در برنامه گفتاورد درباره رابطه حافظ و شب یلدا گفت: یکی از مرتبط ترین غزل هایی که حافظ در دیوان خود دارد این غزل است که «معاشران گره از زلف یار باز کنید/ شبی خوش است بدین قصه اش دراز کنید».
محمدی با بیان اینکه این غزل بی هیچ اسمی از یلدا به احتمال زیاد درباره شب یلدا سروده شده است، گفت: تک تک ابیات این غزل، شب یلدا را به روایت حافظ بیان می‌کند.
او با بیان اینکه حافظ در غزلهایش فلسفه را هدف نمی‌داند بلکه فلسفه برای او موضوع است ، تصریح کرد: حافظ علاوه بر بیان اندیشه ای ویژه در ابیاتش حسش را هم منتقل می‌کند چرا که تفاوت هنرمند همین است که علاوه بر انتقال اطلاعات، حس را هم منتقل می‌کند. البته این به معنای نفی اندیشه نیست . به گفته او هدف ادبیات و هر هنری ابتدا خلق زیبایی و بعد تاثیرگذاری توسط آن اثر است.
او تصریح کرد: این نکته ای است که متاسفانه در کتاب های درسی فراموش شده است در این نظام تنها به اندیشه والا توجه می‌شود. در حالی که این رویکرد مناسب فلسفه است نه ادبیات.
این پژوهشگر ادبیات فارسی ادامه داد: یلدا شب اول دی ماه و آخرین شب از آذر ماه است به رسم کهن در این شب معاشرت گسترش می‌یابد و این در زمانه ای که صحبت بین افراد خانواده اتفاق نمی‌افتد مغتنم است.
محمدی با بیان اینکه خانواده از گذشته در کنار مساجد و گروه همسالان یکی از کانونهای تربیتی بوده است، گفت: ولی برخی از اینها کارکرد خود را را از دست داده اند، یکی از کارکردهای این شب نیز گفتگو و حل مشکلات عاطفی است.
او با بیان اینکه با ورود اسلام هم برخی از سنت ها و رسوم پابرجا ماند، گفت: یلدا یکی از این رسوم است که اسلام هم به آن اقبال نشان داده است.
او درباره پیشینه جشن های آیینی در ایران گفت: علیرغم اینکه برخی از جشن های آیینی از بین رفته است ولی جشنی مثل سده که حدود ۱۵ مهر برگزار می شود پیشوازی برای سده است. بر اساس این افسانه هوشنگ پادشاه ایران برای مردم در کوه ها خانه ساخت و بعد از آنکه آتش کشف شد (پیش از آن به دلیل سردی هوا مردم می مردند) تعداد آدم ها به صد رسید و این را جشن گرفتند. در این جشن خوراکی ها قرمز رنگ می خوردند آتش روشن می کردند.
او با اشاره به سنت خوردن آجیل در شب یلدا گفت: آجیل را به نیت پربرکتی و داشتن دانه های بارور در سال پیش رو می‌خوردند. در یلدا از گذشته مهمترین خوراکی ها و بهترین غذاها را در شب یلدا می خورند. برخی از این رسوم همچنان باقی مانده است. هدیه بردن برای عروس هم یکی از اینهاست.
او تصریح کرد: رسم هدیه دادن از گذشته های دور در ایران وجود داشه است به طوری که در جشن های مختلف ظرف غریبه ها راکه پشت درخانه می گذاشتند با هدایای مختلف پر می‌کردند. بنابراین سنت هدیه دادن از چند هزار سال پیش در شب یلدا رسم بوده است.
او همچنین به سنت حافظ خوانی در دو مناسبت ایرانی اشاره کرد و گفت: ایرانیان در نوروز و شب یلدا حافظ خوانی دارند.
او در ادامه با تاکید بر زنده نگه داشتن سنت صله رحم در ایران گفت: به همین منظور می‌توان شبی را برای صله رحم در تقویم کشور در نظر داشت تا به شهروندان اجازه داده شود که در این شب زیبایی ها را گسترش دهند.
مخاطبان در سرتاسر دنیا از طریق وب سایتWWW.RADIOTEHRAN.IR ضمن استفاده از پخش زنده شبکه، در جریان آخرین خبرهای رادیو تهران قرار بگیرید.
ما را در اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی با شناسه tehraan۳۶۰@ پیدا و همراهی کنید.
همچنین علاقه‌مندان می توانند برنامه های رادیو تهران را از اپلیکیشن ایران صدا دریافت کنند.
*هرگونه بهره برداری و استفاده از محتوای پایگاه اطلاع رسانی رادیو تهران تنها با ذکر منبع مجاز است.
