مکتب/نظریه سیاسی فدرالیسم

تعریف:

فدرالیسم از ریشه لاتین foedus یا foederation به معنای اتحاد، یک مفهوم سیاسی است که در آن گروهی از واحدها (ایالات، استان‌ها و …) با یکدیگر متحد می‌شوند و به نمایندگی از آن‌ها یک حکومت مرکزی وجود دارد. اصطلاح فدرالیسم همچنین برای توصیف یک سیستم حکومتی به کار می‌رود که در آن حق حاکمیت، مطابق قانون اساسی بین یک قدرت حکومت مرکزی و واحدهای سیاسی تشکیل دهندهی آن (مانند ایالت‌ها یا استان‌ها) تقسیم شده است. فدرالیسم، نظامی بر مبنای قواعد دموکراسی و نهادها و سازمان‌هایی است که در آن‌ها قدرت اداره‌ی کشور، بین حکومت‌های ملی و ایالتی یا استانی تقسیم شده است و آنچه که اغلب فدراسیون نامیده می‌شود را ایجاد می‌کند و طرفدارانِ آن «فدرالی است» نامیده می‌شوند.

سیستم حکومتی فدرال پیوسته برای جلب رضایت ایالت‌ها، ایل‌ها و اقلیت‌های استقلال طلب و خود مختار گرا جهت آسان سازی شکل گیری کشوری جدید یا پایداری و دوام کشوری نوسازی شده عرضه گردیده است.

سه اصل مهم و استوار حکومت‌های فدرال:

۱- اصل تفکیک: مقررات مشخص برای تقسیم صلاحیت‌ها بین دولت‌های محلی و دولت مرکزی

۲- اصل خود مختاری: تنظیم قانون اساسی وتعیین نهادهایی براساس آن با رعایت قانون اساسی فدرال ودر محدوده آن

۳-اصل مشارکت: هریک از واحدهای فدرال باید توسط نمایندگان خود در تصمیمات دولت فدرال حضور و مشارکت داشته باشند.

این سه اصل سازوکارهایی است که نتیجه‌ی قانون اساسی کشورهای فدرال دموکراتیک است.

میدان عمل وکارکرد فدرالیسم وسیع است: بیست کشور فدرال بر ۵۱.۸۲ درصد خاک دنیا حکومت می‌کنند و نماینده ۳۹.۵۸ درصد مردم دنیا هستند.

تاریخچه:

اتحادیه‌ی شهرهای یونان اولین تجربه‌ی شناخته شده درباره‌ی فدرالیسم است. درقرون وسطی نیز شکل اولیه‌ی فدرالیسم باب رقراری سلسله مراتبی بین حاکمیت‌های مختلف به وجود آمدوالگوی دولت‌های فدرال بعدی شد. درسده شانزدهم میلادی برای اولین بار به تشریح تئوریک وجامع از فدرالیسم برمی خوریم که منسوب به یوهانس آلتوزیوس است وتاریخ تفکرات سیاسی اورا اولین تئوریسین فدرالیسم می‌شناسد. مونتسکیو، امانوئل کانت ودوتوکویل از دیگر کسانی بودند که در باب فدرالیسم سخن راندند.

فدرالیسم نوین:

پس از تدوین قانون اساسی در سپتامبر ۱۷۸۷، الکساندر همیلتون برای به تصویب رساندن قانون اساسی در ایالت نیویورک مدیسون را به یاری طلبید، نتیجه‌ی آن همکاری نگارش ۸۵ مقاله با عنوان فدرالی است بود که آن دو به همراه جان جی و با امضای مستعار پوبلیوس عمدتاً در جنرال ادورتایزر که هفته‌ای دو شماره منتشر می‌شد، انتشار دادند. نویسندگان فدرالی است نام مستعار پوبلیوس را به احترام پوبلیوس والریوس پوبلیوکولا برگزیده بودند که همراه با سه نجیب‌زاده‌ی رومی دیگر سلطنت مطلقه را در روم برانداخت و جهموری روم را پایه گذاشت. مجموعه مقالات فدرالی است در اوت ۱۷۸۸ در دو مجلد به چاپ رسیدند.

بخش‌های قدرت:

در یک فدراسیون معمولاً تقسیم قدرت میان دولت‌های مرکزی و منطقه‌ای در قانون اساسی مورد اشاره قرار می‌گیرد. این گونه است که حق خودمختاری ایالات عضو معمولاً از طریق قانون اساسی مورد حمایت قرار می‌گیرد. ایالات عضو هم چنین قانون اساسی جداگانه دارند، اگرچه در صورت مغایرت با قانون اساسی فدرال معمولاً قانون اساسی فدرال اولویت دارد.

تقریباً در همه‌ی فدراسیون‌ها دولت مرکزی در زمینه‌ی سیاست خارجی و دفاع ملی قدرت دارد. این تقسیم قدرت از یک کشور به کشوری دیگر متفاوت است. وقتی که ایالات یک کشور فدرال صلاحیت برابر دارند نظام فدرال متقارن در آن کشور برقرار است. ولی فدرالیسم نامتقارن مربوط به کشورهایی است که قدرت ایالات در آن‌ها با یکدیگر غیریکسان است یا بعضی از آن‌ها استقلال بیشتری نسبت به سایرین دارند و این امر اغلب در مکان‌هایی وقوع می‌یابد که در یک منطقه یا مناطقی خاص از آن‌ها تمایز فرهنگی زیادی وجود دارد، مانند اسپانیا.

معمولاً یک فدراسیون در دو سطح شکل می‌گیرد. یکی دولت مرکزی و دیگری دولت مناطق (ایالات، استان‌ها و قلمروها)

نهادهای حکومتی:

ساختار بیشتر دولت‌های فدرال ساز و کارهایی را برای حفاظت از حقوق ایالات تشکیل دهنده ایجاد می‌کند. یک روش که به عنوان فدرالیسم درون ایالتی شناخته می‌شود این است که مستقیماً به دولت‌های ایالات تشکیل دهنده در نهادهای سیاسی نمایندگی داده می‌شود. جایی که یک فدراسیون قوه مقننه دو مجلسی دارد مجلس اعیان اغلب نماینده‌ی ایالات تشکیل دهنده است در حالی که مجلس عوام به نمایندگی از مردم یک ملت به عنوان یک کل اقدام می‌کند. اعضای یک مجلس اعیان ممکن است مستقیماً توسط دولت یا قوه‌ی مقننه‌ی ایالات تشکیل دهنده انتخاب شوند.

مجلس عوام یک قوه‌ی مقننه‌ی فدرال معمولاً به طور مستقیم و با در نظر گرفتن نسبت جمعیت، انتخاب می‌شود.

فدراسیون‌ها اغلب روش‌های خاصی برای اصلاح قانون اساسی فدرال دارند، همچنین به عنوان نتیجه‌ی ساختار فدرال یک کشور، وقوع این امر قطعی است، که حالت خودمختاری ایالات نمی‌تواند بدون رضایت ایشان لغو شود. یک اصلاحیه‌ی قانون اساسی ایالات متحده باید توسط سه چهارم قوه‌ی مقننه‌ی هر ایالت تصویب شود تا ضمانت اجرایی بیابد. بعضی از قانون اساسی‌های فدرال هم چنین مقرر می‌دارند که اصلاحات خاص قانون اساسی نمی‌تواند بدون رضایت متفق‌القول همه‌ی ایالات یا ایالات خاصی اتفاق بیفتد. قانون اساسی ایالات متحده مقرر می‌دارد که هیچ ایالتی ممکن نیست از نمایندگی مساوی در مجلس سنا بدون رضایت خویش محروم شود.

قوه مجریه:

قدرت اجرائی بر اساس شیوه رژیم و درجه‌ی پای بندی آن به اصول، از یک نظام به نظام دیگر متفاوت است. دولت‌های معاصر سه شیوه‌ی حکومتی دارند:

۱ ـ رژیم رهبری

۲ ـ نظام حکومتی پارلمانی

۳ ـ نظام پارلمانی

در مورد نظام رهبری، مشاهده می‌کنیم که در کشوری مانند ایالات متحده، رئیس بالاترین مقام تصمیم‌گیرنده است. در این کشور رئیس جمهور به طور مستقیم از طریق انتخابات برگزیده می‌شود. پروسه‌ی انتخابات نیز در دو مرحله انجام می‌شود:

ـ در مرحله نخست نمایندگان از سوی احزاب معرفی می‌شوند.

ـ در مرحله دوم کاندیداهای معرفی شده توسط احزاب در انتخابات مستقیم رقابت می‌کنند رئیس جمهور نیز پس از به دست گرفتن قدرت، وزرا، مشاوران، قضاوت دادگاه و… را انتخاب می‌کند.

قوه‌ی قضایی فدراسیون:

تقسیم‌بندی ساختار سه قوه در فدراسیون، به شیوه‌ای است که یک قوه نتواند در امور قوه‌ی دیگر دخالت کند. قوه‌ی قضاییه از جمله ساخت‌هایی است که در امر تصمیم‌گیری و داوری، باید استقلال کامل خود را حفظ کند.

قوه‌ی قضاییه در ایالات متحده و هندوستان، دادگاه عالی، در سوئیس دادگاه فدرال و در آلمان دادگاه فدراسیون است.

در ایالات متحده «دادگاه عالی» نخستین بار در سال ۱۷۸۹ تأسیس شد. رئیس و اعضای دادگاه پس از مشورت با مجلس سنا، از سوی رئیس جمهور انتخاب می‌شوند.

منابع:

۱- نقدی بر فدرالیسم، محمدرضت خوبروی پاک، نشر شیرازه

۲- سیاست درایالات متحده امریکا، ام.جی.سی وایل، مترجم ابوذرگوهری مقدم، نشرمرکزاسناد انقلاب

۳- fa.wikipedia.org سایت اینترنتی

اختصاصی وب‌سایت جهان‌سوم

+ تهیه کنندگان: … (لطفاً تهیه‌کنندگان نام خود را به صورت نظر در ذیل مطلب ارسال نمایند تا در متن کنفرانس اصلاح شود.)

+ استاد مربوطه: دکتر امیر دبیری‌مهر

+ ویراستاری و انتشار: علی فتحی

+ تبصره مهم: نوشته‌های مندرج در سایت جهان‌سوم، نتیجه پژوهش دانشجویان است و نه تنها خالی از اشکال نبوده بلکه لزوماً مورد تأیید استاد و مدیر سایت نیست و گردانندگان سایت نیز از نقدهای مخاطبان استقبال می‌کنند.