اسلایدر / مهمترین مطالبیادداشتها و مقالات شخصی
سرانجام تنش روابط بین ایران و عربستان
سومین نشست گروه بین الملل انجمن اندیشه و قلم بعد ازظهر روز یکشنبه، چهارم مهرماه در تالار خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی با مدیریت دکتر امیر دبیری مهر، مدیر گروه بین الملل انجمن برگزار شد.
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ «بررسی افزایش تنش در روابط ایران و عربستان» به عنوان موضوع اصلی این نشست بود که سعی شد با دعوت از دو تن از کارشناسان این حوزه به ابعاد مختلف آن پرداخته شود.
برد-باخت اصل شکل دهنده به تعاملات ایران و عربستان
«دکتر سید محمد حسینی»، سفیر سابق ایران در عربستان به عنوان یکی از سخنرانان حاضر در جلسه بود. وی سخنان خود را با بیان پیشینه مختصری از روابط ایران و عربستان آغاز کرد و سال ۲۰۰۳ را به عنوان نقطه شروع در افزایش بحث روابط ایران و عربستان مطرح کرد. حسینی گفت: عربستان و ایران دو قدرتی هستند که در روابط خود با یکدیگر به دنبال بازی با حاصل جمع صفر بودند و این خطری است که همیشه عامل تهدید بوده است اما سعودی ها خیلی امید داشتند که در بحث بحران های منطقه ای با عهده دار شدن محوریت تعادل منطقه، روزی امریکا به سراغ ایران بیاید و بعد از یازده سپتامبر امیدوار بودند تا بحران های ایجاد شده را با برنامه به سوی دروازه های ایران هدایت کنند و تلاش زیادی هم کردند.
سقوط رژیم صدام حسین، آغاز نگرانی عربستان در رابطه با ایران
حسینی بیان کرد که، اتفاقاتی که به خاطر جو ژئوپلتیک افتاد، موجب شد تا در سال ۲۰۰۳ بزرگترین دشمن ایران یعنی رژیم صدام به دست آمریکایی ها از میان برداشته شود. از این جا به بعد کفه تعادل در روابط دو کشور بهم خورد.یعنی دو دشمن ایران، عراق و طالبان به دست دشمن ایران نابود شدند و سعودی ها از این لحظه احساس کردند که با رقیب تاریخی خود یعنی ایران وارد یک بازی نفس گیر شدند از این زمان تا همین سال های اخیر در روابط دو کشور اتفاقات متفاوتی افتاد، از بهار عربی و سقوط رژیم های محافظه کار و مادام العمر گرفته تا بحران های منطقه ای و ارتقای سطح قدرت ایران در منطقه و در حوزه خاورمیانه و به ویژه در سوریه لبنان و حتی تا حدودی بهم زدن قاعده بازی در بحرین وی یمن برخی از این اتفاقات بود. سعودی ها احساس می کردند که در بازی برد و باخت خود، وضعیت به گونه ای پیش می رود که کفه ترازو به نفع جمهوری اسلامی ایران در حال سنگین تر شدن است.
عربستان و ایران دو قدرت و دو رقیب بزرگ منطقه ای
سفیر سابق ایران در عربستان در ادامه ضمن اشاره به برخی از ویژگی های منحصر به فرد عربستان، تاکید کرد که وقتی از عربستان صحبت می کنیم از یک کشور کوچک حرف نمی زنیم عربستان با برخی از ویژگی های منحصر به فرد خود به عنوان یک قدرت منطقه ای محسوب می شود و ایران نیز همین طور است. بنابراین بازی بین دو کشور نه تنها کوچک نیست بلکه بسیار پیچیده است با این وجود با گذر زمان بازی بین دو کشور به نفع ایران ادامه یافته است. مثلا در سوریه ملک عبدالله امیدوار بود که بشار اسد به سمت عربستان بیاید اما معادله بهم خورد در لبنان نیز به دنبال جنگ سی و سه روز اتفاقاتی بر خلاف منافع عربستان رخ داد.
وی در ادامه گفت، سعودی ها احساس کردند وارد شرایطی می شوند که ادامه این شرایط نابودی حتمی عربستان است. چند اتفاق افتاد که این احساس در بین مقامات سعودی ایجاد شد. اول اینکه در بعد داخلی، امریکا بعد از یازده سپتامبر به دنبال این بود تا ، سعودی ها را در روند دموکراسی حتی در سطح پایین تحت فشار قرار دهند ،ملک عبدالله تصمیم گرفت بازی هوشمندانه ای را اغاز کند، در اواخر حکومت عبدالله احساس شد که دولت سعودی با سابقه هشتاد ساله خود به پایان خود نزدیک می شود چرا که انها احساس کردند که هویتشان زیر سوال رفته است.
تزلزل و یا تغییر در حاکمیت عربستان پس از ملک عبدالله
حسینی بیان کرد که ما در تحلیل های خود، دوران عبدالله را بسیار مهم می دانیم در این دوران اتفاقی در داخل عربستان افتاد، عربستان دولتی بود که از زمان عبدالعزیز بر اساس یک نانوشته هایی وضعیت مشخصی داشت که من از آن به نوعی زایمان تعبیر می کنم. وضعیت این بود که فرزندان ذکور ملک عبدالعزیز از زمان تاسیس دولت وی بر اساس نظام چرخشی به ترتیب پادشاه می شدند و بقیه برادرها و برادرزاده ها هم سهمی از قدرت داشتند و این سیستم در طی دوران طوفان های منطقه ای، به حفظ و ثبات عربستان کمک بسیاری کرد.
از اواخر دوران عبدالله و روی کار آمدن سلمان ، پادشاه فعلی، عربستان دچار دگردیسی در درون رژیم خود شد و برای اولین بار نسل سوم شاهزاده ها در سطوح بالای حاکمیت قرار گرفتند، الان به غیر از سلمان که جز طبقه اول و از فرزندان ملک عبدالعزیز محسوب می شود، ولیعهد، محمد بن نایب و بن سلمان از رده سوم هستند که در طول هشتاد سال گذشته چنین روندی وجود نداشته و یا در اداره سیاست خارجی هیچ وقت رویه به این صورت نبوده است که غیر از شاهزاده ها کسی وزیر خارجه شود در حالی که اکنون جبیر به عنوان یک تکنوکرات این وظیفه را به عهده گرفته است. این تضادهایی که در موضوع حاکمیت وجود داشت موجب شد تا گسل هایی را ایجاد نماید و من از ان گسل ها به عنوان زایمان تعبیر می کنم که تاثیراتی در منطقه گذاشت و بحث یمن نیز یکی از این موارد بود. ما پیش از این نیز می دانستیم که بین ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ شاهزاده ای که وجود دارد از این نظر درگیری شدیدی بین آنها شکل گرفت. این باعث شد تا بسیاری از شخصیت های مهم که همیشه در راس حاکمیت بودند به حاشیه بروند.
برجام عامل شکست عربستان در سیاست های منطقه ای و بین المللی
سفیر سابق ایران در عربستان در ادامه اینگونه بیان کرد که در سطح منطقه ای، روند به گونه ای بوده است که عربستان باخته است. ایفای نقش در سوریه، لبنان و یمن به خوبی نشان دهنده این وضعیت بوده است. از طرف دیگر حادثه ای که برای عربستان اتفاق افتاد و شاید کمتر از آن به عنوان حادثه یاد می شود رابطه ایران و آمریکا بود و این موضوعی بود که سعودی ها بسیار به آن حساس بودند. در واقع این نشان می داد که سعودی ها که به صورت متوالی در سه دهه از افزایش تنش و اختلافات بین ایران و آمریکا به نفع خود استفاده کرده بودند، حالا احساس می کردند که برجام و مذاکرات ماه ها ایران و آمریکا جایگاه آنها را به خطر انداخته است و حس کردند که آمریکا بنابر تحولات ژئوپلتیک و مداخلات گسترده در خاورمیانه از جمله دلیل کاهش نیازهای نفتی به خاطر نفت شل و هم به خاطر اتفاقاتی که در آسیای جنوب شرقی می افتاد، ممکن است بر روی نقش ایران بیشتر حساب کند.
حسینی گفت: این حوادث رخ داد و ملک عبدالله هم از دنیا رفت، خود من معتقد بودم که اگر روزی قرار است بین ایران و عربستان وجه اشتراکی ایجاد شود، حتما باید در زمان عبدالله اتفاق بیفتد زیرادر مقایسه با برادرانش تعادلی داشت و این تعادل را در رابطه با کشورهای دیگر مانند ایران حفظ می کند اما بعد از وی افرادی مقابل عقاید وی روی کار آمدند و از این جهت گسل هایی که وجود داشت به شدت هولناک شد.
ادامه یافتن جنگ نیابتی بین ایران و عربستان
این استاد دانشگاه افزود: به نظر من، در هیچ مقطعی بین ایران و عربستان گسل هایی با این شدت و گستردگی که در زمان مرگ ملک عبدالله ایجاد شد، وجود نداشت و سعودی ها هیچ وقت بی محابا و به این شکل سخن از جنگ نمی کردند. حتی در سال های اخیر جنگ ما با عربستان جنگ نیابتی بود اما به این صورت که در سطوح بالا که تهدیدات فزاینده وجود داشته باشد و عربستان همه قوای خود را روی کار بیارد و با تمام توان به دنبال ساقط کردن رژیم است.پارسال در همایش ایران در پاریس بحث اسقاط نظام را مطرح کرد، در بحث کردستان عراق، تحرکاتشان را شروع می کنند، در orc برای اولین بار ایران را محکوم می کنند و لذا امروز دامنه تنش دو کشور در تمام حوزه ها مانند نهادها و سازمان های بین المللی و منطقه ای تنیده شده است.
سرانجام رابطه ایران و عربستان
سفیر سابق ایران در عربستان در انتها اینگونه بیان کرد: به نظر من با بررسی رفتار شناسی دو کشور و حکمت و درایتی که از ناحیه جمهوری اسلامی ایران وجود دارد . علی رغم لفاظی هایی که بین دو کشور وجود دارد، من احساس می کنم که هر دو کشور این بازی تنش رو ادامه می دهند اما جنگی صورت نمی گیرد. چه از طرف ایران و چه از طرف عربستان چنین تصمیمی وجود ندارد و وقوع جنگ باعث نابودی هر دو کشور می شود چون هر دو کشورهای مطرح شده، قدرت های ضعیفی نیستند و این مورد نیز مانند جنگ عراق و ایران نیست بلکه جنگ ایران و عربستان به نوع دیگری خواهد بود و حتی بعضی از ان به عنوان جنگ جهانی سوم یاد می کنند که تمام قدرت های بزرگ مثل روسیه، آمریکا را درگیر می کند.
حسینی اظهار کرد که عوامل بازدارنده بین دو کشور که موجب شود جنگی صورت نگیرد بیشتر است اما دو کشور به صورت نیابتی جنگ را گسترده می کنند، و مشاهده می کنیم که قصد دارند تا تمام نیروهای خود را برای مقابله با ایران تجمیع کنند اگرچه قدرت های کمتری هم جانب عربستان را برای مقابله با ایران گرفته اند .عربستان کم کم احساس تنهایی و انزوا می کند به گونه ای که وزیر خارجه این کشور به یک کشور کوچک آفریقایی، سنگال می رود و سعی می کند که از این کشور سرباز بگیرد تا نشان دهد یک کشور از ان حمایت کرده است. از طرف دیگر لازم است گفته شود که عربستان، عراق را بسیار در سیاست های خود مهم می داند و سوریه نیز برای ان بسیار حائز اهمیت است، چرا که اگر وضعیت عراق تثبیت شود که این اتفاق احتمال بسیاری نیز دارد، موازنه ای که در ذهن عربستان شکل گرفته به شدت بهم می خورد.
