عقلانیت و انتخابات (۲)

تبیین مفاهیم نظری در حوزه سیاست و جامعه از دو طریق و در دوسطح ممکن است که عبارتند از :

• استدلال عقلی و نظری یا تبیین مفهومی ۲- استناد تجربی یا تبیین مفهومی

سطح یک که مبتنی بر منطق و گزاره های صادق فلسفی است بکار اصحاب و ارباب معرفت می اید والبته قابل دفاع تر و متقن تر از روش دیگر است . برای مثال در دفاع از عقلانیت در سیاست می توان به ارای متنوع فلاسفه و اندیشمندان سیاسی از سقراط تا جان رالز اشاره کرد . اما اگر مخاطب شما مردم عادی و توده های شهری باشند این روش چندان کارامد نیست زیرا فضای گفتمانی مشترکی بین متخصصان و عوام وجود ندارد و بهترین کارامد روش تبیین تجربی است . برای مثال سالیان مدیدی است گفته می شود تخصص گرایی در سیاست ورزی شرط عقلانیت سیاسی است . اما این جمله یا گزاره صحیح انقدر غریب و پیچیده و مبهم می نماید که گویی اصلا گفته و شنیده نمی شود. مضمون این گزاره این است که امر سیاسی امر تخصصی و برخوردار از پیچیدگی های علمی ونظری و تجربی و ذوقی و شهودی است  و از این رو نمی توان امور سیاسی مانند حکمرانی و دیپلماسی و تدبیر امور عمومی و مصلحت عامه را به غیر متخصصان واگذار کرد هر چند این غیر متخصصان بهترین و اصلح ترین انسانها باشند. به عبارت دیگر همانطور که نمی توان ناوبری هوایی را به غیر متخصص سپرد و نمی توان مدیریت شبکه اطلاعاتی و مخابراتی را به پزشکان متخصص اورولوژی سپرد و نمی توان جراحی غشای مغز را به یک مهندس ارشد شهرسازی واگذار کرد و…دهها مثال دیگر …نمی توان مهمترین و پیچیده ترین امر عمومی یعنی سیاست را به افراد ناوارد به علم و مهارت سیاسی سپرد …هرچند ایشان در دیگر حوزه ها مانند علوم مهندسی و پزشکی و دینی متخصص باشند  البته این قید ” نمی توان ” از بعد امکانیت نیست بلکه از بعد مطلوبیت است وگرنه از میان حدود۲۰۰ کشور جهان بالغ بر ۱۲۰ کشور عقب مانده و فلاکت زده از قضا کشورهایی هستند که چنین کرده است و امر سیاسی را امری غیر تخصصی تلقی کرده و پای هر ناوارد و نابلدی را به این عرصه گشوده اند.مثال محسوس وطنی همین امر سیاست خارجی و دیپلماسی هسته ای است که این روزها بعد از ۱۲ سال بحمدالله به سرانجام رسیده است . هرچند در ناکامی های گذشته و کامیابی اخیر دلایل متعددی دخیل بوده و هستند اما یقینا یکی از دلایل آن ورود و مدیریت یک  دانش اموخته متبحر و مجرب روابط بین الملل بعنوان رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی یعنی دکتر محمد جواد ظریف در این فرایند در دو سال اخیر است . حال می توان از طریق تببین تجربی به جامعه گفت که ببینید اگر در عرصه سیاست و مدیریت و حتی در پیچیده ترین موضوعات مانند دیپلماسی هسته ای متمسک به عقلانیت و خردورزی و همه الزامات آن شویم می توانیم پیشرفت کرده و منافع ملی را تامین کنیم و یقینا یکی از الزامات عقلانیت سیاسی منع ورود نابلدان به حوزه سیاسی و زمینه سازی برای ورود و ایفای نقش خبرگان و نخبگان و متخصصان به این حوزه است . اگر این رویکرد نخبه گرایی سیاسی تلقی می شود نگارنده با قاطعیت از این رویکرد دفاع می کنم و آن را تالی منطقی عقلانیت سیاسی می دانم . در امر انتخابات هم چنین است هرچند در انتخابات این رای مردم است که ترکیب انسانی نهادهای سیاسی را شکل می دهد اما قبل از آن عقلانیت سیاسی ایجاب می کند زمینه های مشارکت صحیح و موثر و حداکثری شهروندان در انتخابات اعم از ریاست جمهوری و شوراها و مجلس و خبرگان رهبری فراهم شود . در اینجا به برخی از شاخصه های عقلانیت در انتخابات اشاره می کنم و تفصیل انها را به بخش سوم این نوشتار موکول می کنم .

• دموکراسی و مردم سالاری به هیچ وجه به این معنا نیست که هر کسی بتواند در معرض انتخاب مردم باشد از این رو باید مطابق قانون و کاملا شفاف شرایطی و ویژگی های داشته باشد که براساس انها بتوان صلاحیت متقاضی را سنجید . در این بحث حتما احراز صلاحیت ارجح بر فقدان صلاحیت است . یعنی متقاضیان نمایندگی مردم هم باید شاخصه های فقدان صلاحیت مانند سوء شهرت نداشته باشند و هم باید شاخصه های احزار صلاحیت مانند تجربه و شعور سیاسی و اجتماعی لازم را داشته باشند . از این رو زیر پرچم دموکراسی نمی توان و نباید به دامان پوپولیسم ( عوام گرایی )و دماگوژی (عوام فریبی ) افتاد و نهادهای سیاسی و بالادستی را به افراد ناوارد و غیر متخصص سپرد و با سرنوشت یک ملت بازی کرد. البته همین عقلانیت حکم می کند که معیار و شاخص ها باید کاملا قانونی و قابل اندازه گیری و مستند باشد و در اینجا شهود و سلیقه و نظر شخصی جایگاهی ندارد.
• عقلانیت در انتخابات ایجاب می کند در تعیین شاخص های احزار و عدم احراز صلاحیت به تغییرات اجتماعی و فرهنگی و چشم انداز های پیش روی کشور توجه کرد و خواسته ها و مطالبات اقشارو طبقات متنوع اجتماعی را در نظر گرفت . اگر در این فرایند دچار واپس گرایی شویم و خود را با شرایط و تحولات جدید ملی و بین المللی تطبیق ندهیم و از ترس متهم شدن به نوگرایی و تجدد گرایی در باتلاق تحجر و جمود بمانیم و بخواهیم با معیارها و افکار قدیمی به هرقیمتی در جهان امروز حکومت کنیم باز هم از عقلانیت فرسنگ ها فاصله گرفتیم و درواقع با این رویکرد امکان همدلی و همزبانی با ملت را در عرصه انتخابات از دست می دهیم و امکان مشارکت حداکثری را در انتخابات از بین خواهیم برد و پشتوانه مردمی نظام را تضعیف خواهیم کرد و شوربختانه این خطا می تواند  با نیات خیرخواهانه هم صورت پذیرد. فراموش نکیم تاریخ به ما اموخته بسیاری از فجایع معلول نیات خیر اما تصمیم های نادرست بوده است .
• عقلانیت در انتخابات ایجاب می کند جابجایی قدرت بصورت قانونی و نرم وبدون خشونت صورت گیرد . نگاه غیر عقلانی به انتخابات این است که تصور شود در فرایند انتخابات نباید تحول اساسی و بنیادی در ترکیب نیروی انسانی نهادهای سیاسی مورد اشاره صورت گیرد . این تصور و فرض از اساس غلط و انحرافی و غیر عقلایی است . یکی از فلسفه های بنیادین انتخابات در جهان جابجایی قدرت به شکل مسالمت امیز است . اساسا تفاوت دموکراسی و شبه دموکراسی و انتخابات و شبه انتخابات در همین معناست . البته با رعایت ظوابط قانونی و چارچوب های رسمی که امری بدیهی است . پس هراس از تغییرات اساسی در چیدمان انسانی نهادهای سیاسی یک وسواس انحرافی است .
• عقلانیت در انتخابات ایجاب می کند در فرایند اجرا ونظارت و تهمیدات و مقدمات انتخابات به گونه ای عمل شود که همه شهروندان حس و تمایل در مشارکت داشته و نفع خود را در این مشارکت جستجو کنند . اگر با رفتارهایی حس دلخوری و شکست و نا امیدی را به شهروندان القا کنیم خلاف عقلانیت گام برداشته و در نتیجه فرایند انتخابات از مسیر عقلایی خارج شده است . انتخابات فرصت پویایی و نشاط سیاسی و نزدیکی توده های مردم با دایره مغناطیسی قدرت و اشتی قدرت و مردم است . نظام های سیاسی در عرصه انتخابات اصطلاحا خود را UPTO DATE و UPGRADE  می کنند . اگر نظام سیاسی نتواند با شور و نشاط انتخاباتی عرصه انتخابات را به عرصه نقار و نفاق و ناراحتی و دلخوری تبدیل کند این فرصت روزامدی سیستم سیاسی به تهدیدی علیه ثبات سیاسی تبدیل می شود.
• http://haraa.ir/fa/news/72254/%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%DB%B2

[۱] – استادیار و پژوهشگر علوم سیاسی WWW.DABIRIMEHR.IR