جابجایی علت و معلول در فهم انقلاب
چارلز کورزمن نویسنده کتاب ناگهان انقلاب که پیشتر آن را در این کانال معرفی کرده بودم با رد تببین های پنج گانه ی مشهور سیاسی ؛ اقتصادی ؛ نظامی ؛ سازمانی و فرهنگی برای فهم علل پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۵۷؛ ادعای بزرگی می کند و مدعی است این تحلیل‌ها بیشتر از انکه علل انقلاب باشند معلول انقلاب هستند. همچنین این تبیین ها بعد از پیروزی انقلاب قابل فهم بودند اما در زمان وقوع انقلاب هیچ کس چنین درکی از انقلاب نداشت. او به صراحت می نویسد فضای باز سیاسی ناشی از فشار کارتر و آمریکا ؛ مشکلات اقتصادی سالهای ۵۴ به بعد ؛ شبکه مساجدو نیروهای مذهبی ؛ ادعای ضعف دستگاه در سرکوب و مخالفت شاه با کشتار مردم و تقویت ایدیولوژی و گفتمان انقلابی منجر به شدت گرفتن انقلاب اسلامی در سالهای ۵۶ و ۵۷ نشدند بلکه بر عکس اینها در پی شکل گیری فضای انقلابی در خدمت پیشرفت انقلاب قرار گرفتند و نباید این رابطه را به اشتباه و معکوس فهمید. یعنی زمانی که مردم فهمیدند می توانند دست به تغییر بزنند و احتمال موفقیت دارند انقلاب اغاز شد .
بنابر این انقلاب در ایران را با قواعد نمی توان شناخت بلکه انقلاب با بی قاعده گی ها و ناهمخوانی قابل شناسایی است.
برای مثال به گفته تیمسار فردوست از بالاترین مقامات نظامی و امنیتی شاه اشاره می کند که بعد از انقلاب اعتراف کرد در سالهای ۵۵ و۵۶ وقتی در جلسات گزارش هایی از احتمال وقوع انقلاب و سقوط پهلوی دریافت می کردیم بعنوان شوخی و اسباب خنده به آن می نگرستیم.
کورزمن در اخرین سطر این کتاب جمله بسیار مهم و عجیبی را می نویسد که قابل تامل است.
«تا وقتی انقلاب ناممکن و ناشدنی یا دور از تصور باشد رخ نخواهد داد . انقلاب وقتی فرا می رسد که امر ناممکن و ناشدنی در تصور بسیاری از ادم ها امکان پذیر و ممکن شود.»
پی نوشت :
معرفی کتاب «ناگهان انقلاب»
در بادی نظر ممکن است چنین به نظر برسد که با گذشت۴۴ سال از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، همه‌ی حرف‌ها راجع به آن زده شده و آحاد جامعه و به خصوص اهل نظر و دغدغه‌مند، راجع به آن تبیین و دیدگاهی معین دارند. کثرت فیلم‌ها، مصاحبه‌ها، گفت‌وگوها، کتاب‌ها، مقالات و خاطرات ممکن است این تصور را پدید آورد که گویی همه چیز را راجع به این رویداد مهم تاریخی در نیمه‌ی پایانی سده‌ی بیستم میلادی می‌دانیم و چیزی نمی‌توان به آن افزود. اما واقعیت چیز دیگری است. این روزها، به خصوص نسل سوم و چهارم پس از انقلاب، به رغم انباشت داده‌ها و اطلاعات، درک مستدل و روشنی از این واقعه ندارند و طنین این ابهام را در پرسش‌هایی که از نسل‌های پیشین مطرح می‌کنند، می‌توان شنید، وقتی می‌پرسند که چرا انقلاب کردید؟ یا چه کسانی انقلاب کردند؟ کتاب ناگهان انقلاب، اثر تحقیقی چارلز کورزمن یک پاسخ دقیق و تا حدودی قابل قبول به این پرسش ها ارائه می‌کند، اگرچه روشن است که نمی‌توان و نباید تنها به آن اکتفا کرد و باید آن را تنها یک منظر روشنگر به انقلاب ۵۷ قلمداد کرد، همچنان که انبوه آثار تحقیقی پژوهشگران پیشین مثل نوشته‌های پژوهشگرانی چون حسین بشیریه، یرواند آبراهامیان، فرد هالیدی، همایون کاتوزیان، نیکی کدی و… در کنار کتاب‌های خاطرات و روایت‌های تاریخی و تصاویر و مصاحبه‌های مکتوب و شفاهی، هر یک وجه یا وجوهی از این واقعه را آشکار می‌سازند. چارلز کورزمن در کتاب مذکور منظری متفاوت به انقلاب ایران گشوده. او به جای تبیین، ضد تبیین ارائه کرده و آن را بهترین راه برای توضیح تنوع بی‌قاعدگی‌ها، سردرگمی‌های افراد و به هم ریختگی اوضاع دانسته است. این استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه کارولینای شمالی و متخصص در مطالعات خاورمیانه و مطالعات اسلامی، در این کتاب که رساله‌ی دکترای اوست و نخستین بار در سال ۲۰۰۴ منتشر شده، نخست و به طور مفصل و دقیق سایر تبیین‌های رایج درباره‌ی انقلاب ایران اعم از تبیین سیاسی، تبیین سازمانی، تبیین فرهنگی، تبیین اقتصادی و تبیین نظامی را تشریح می‌کند و نشان می‌دهد که هر یک از این تبیین‌ها، به رغم روشنگری‌های فراوان، به تنهایی در توضیح وقوع انقلاب ناکامند و به ویژه برای توجیه رویداد انقلاب در سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ بسنده نیستند. او در نهایت نتیجه می‌گیرد که متخصصان علوم اجتماعی هیچ‌گاه قادر نخواهند بود وقوع انقلاب‌ها را پیش‌بینی کنند، چون خود انقلابیون هم از پیش نمی‌دانند چه رخ خواهد داد. بنابراین کورزمن به جای ارائه‌ی یک تبیین، از ضدتبیین بهره می‌گیرد، یعنی خودش را جای کنشگرانی قرار می‌دهد که در ماه‌های منتهی به انقلاب در صحنه حضور داشتند و نشان می‌دهد که انقلاب زمانی رخ می‌دهد که بخش قابل توجه و پای کاری از مردم، به نیروی مؤثر (critical mass) تبدیل شوند و وقوع انقلاب را امکان پذیر تلقی کنند و حاضر باشند برای آن به صحنه بیایند. این چنین است که ناگهان انقلاب رخ می‌دهد. از کتاب ناگهان انقلاب با نام اصلی Unthinkable Revolution in Iran تاکنون سه ترجمه به فارسی عرضه شده، یکی با عنوان «انقلاب تصورناپذیر در ایران» ترجمه‌ی محمد ملاعباسی (نشر ترجمان)، دومی با عنوان انقلاب نااندیشیدنی در ایران ترجمه‌ی محمد کریمی (نشر سوره مهر) و سومی ناگهان انقلاب با ترجمه‌ی رامین کریمیان (نشر نی).
