جدال داغ درباره مانع دموکراسی، در رونمایی کتاب اسلام و دموکراسی در ایران
نشست رونمایی از کتاب اسلام و دموکراسی در ایران، به عرصه بحث صاحب‌نظران تبدیل شد و در حالی که اکثر سخنرانان رویکردهای فکری را دلیل محقق نشدن دموکراسی در ایران می‌دانستند، بیژن عبدالکریمی علت را نبود فرماسیون اجتماعی در جامعه ایران خواند.
در این مراسم که در روز کتاب و کتابخوانی و با همکاری انجمن اندیشه و قلم و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، دکتر بیژن عبدالکریمی استاد فسفه غرب و مدیر انتشارات نقد فرهنگ (ناشر کتاب)، دکتر قدیر نصری استاد علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه، دکتر مجتبی مقصودی استاد علوم سیاسی و رئیس انجمن علمی مطالعات صلح و امیر خوشنویسان شاعر معاصر متخلص به بیداد خراسانی، ضمن بیان نظراتشان درباره کتاب اسلام و دموکراسی در ایران، دیدگاه خود درباره وضعیت دموکراسی در ایران بیان کردند و بروز برخی اختلاف نظر‌ها موجب داغ شدن مباحثات شد؛ بویژه دیدگاه‌های دکتر عبدالکریمی و دکتر نصری در بسیاری از مواضع در برابر هم قرارگرفت.
دکتر عبدالکریمی بر لزوم «تغییر پارادایم» تاکید داشت و معتقد بود مساله صیرورت دموکراسی در ایران آنگونه نیست که دکتر دبیری مهر نویسنده کتاب اسلام و دموکراسی روایت کرده و آن را از دریچه اندیشه روشنفکران و فقها نگریسته، بلکه این مساله متاثر از ساخت اجتماعی و نهادهای جامعه است و رویکرد دکارتی به دموکراسی در ایران خطاست.
با تغییر حکومت به دموکراسی نمی‌رسیم
او در توضیح بیشتر گفت: ساختارهای اجتماعی، نهادی و به‌ویژه اقتصادی در ایران اجازه نهادینه شدن دموکراسی را نمی‌دهد و عده‌ای که تصور می‌کنند با تغییر حکومت در ایران و جابجایی رهبران، اوضاع به نفع دموکراسی بهبود می‌یابد کاملا در اشتباهند. متاسفانه کسانی هم مانند اپوزیسیون جمهوری اسلامی به نسل جوان و جدید کشور مسیر اشتباهی نشان می‌دهند و به جای آگاهی، آنارشیسم را ترویج می‌کنند.
عبدالکریمی با طرح این سوال که آیا رهبران انقلاب اسلامی به ما دروغ گفتند که می‌خواهند دموکراسی‌ای بهتر از لیبرالیسم غربی بیاورند، پاسخ داد: من این‌طور فکر نمی‌کنم، رهبران این انقلاب اخلاقی‌ترین رهبران بودند، اما دموکراسی تحقق پیدا نکرد. به نظر من جریان روشنفکری و نخبگان ایرانی نیازمند شیفت پارادایم هستند، چون دموکراسی یک ایدئولوژی نیست، بلکه حاصل نوعی فرماسیون اجتماعی است که در کشورهای غیر کلاسیک غرب تحقق پیدا نکرده است.
دموکراسی خارج از غرب محقق نشده
وی عدم تحقق دموکراسی را نه تنها مسئله ایران یا جهان اسلام و آفریقا، بلکه یک مسئله جهانی دانست و افزود: دموکراسی تنها در غرب محقق شده و علت آن هم تاریخ ۸۰۰ ساله در این زمینه است. من برخلاف این کتاب و کسانی که دکارتی و انتزاعی می‌اندیشند، معتقدم نحوه زیست ما تعیین می‌کند قدرت اجتماعی چگونه تقسیم شود. نمی‌توان بیرون از زمان و مکان درباره اسلام و دموکراسی صحبت کرد، چون این موضوع وابسته به وجود بستر و ساختار اجتماعی مناسب است که ما فاقد آنیم، چه در زمان شاه و چه بعد از انقلاب و تا وقتی این ساختار نباشد، توزیع قدرت به درستی انجام نمی‌شود. برای تحقق دموکراسی باید جای دیگری تحول پیدا کند. تصور می‌کنیم افراد مانع دموکراسی هستند، اما شاه رفت و مطالبه دموکراسی همچنان باقی است و الان هم فکر می‌کنیم اگر حکومت کنونی را سرنگون کنیم، به دموکراسی می‌رسیم، اما دموکراسی نیازمند فرماسیون اجتماعی است و با بهترین آیات قرآن در باره دموکراسی هم اتفاقی نمی‌افتد و به اعتقاد من نه انقلابیون و نه روشنفکران درک کاملی از دموکراسی ندارند.
به گفته این استاد فلسفه، دموکراسی شیوه‌ای از حکومت است و مثلا حزب حاصل حضور طبقات اجتماعی است، اما چون ساختار اجتماعی در ایران وجود ندارد، به راحتی می‌شود حزب را تعطیل کرد و اعضای آن را به زندان انداخت و آب هم از آب تکان نمی‌خورد. اما در غرب، چون حزب کارگر نماینده طبقه کارگر است و کارگران پشتیبان آن، چنین برخوردی با حزب امکان پذیر نیست.
مخالفتهای نظری در توسعه نیافتگی ایران نقش قطعی داشته
دکتر قدیر نصری در نقد سخنان دکتر عبدالکریمی گفت: چرا تصور می‌کنید اندیشه مهم نیست و مجادلات فقها و روشنفکران و بویژه مخالفتهای نظری با دموکراسی در توسعه نیافتگی ایران نقشی نداشته است؟ بر عکس شما من فکر می‌کنم افکار شما و سخنان مبهم دکتر داوری و فردید در مخالفت با تجدد و مدرنیسم، اثرات مخربی در ایران داشته است؛ شما که ساختار نبودید، صاحب اندیشه بودید. مقالات شما و همفکرانتان در مجله نامه فرهنگ در دهه ۷۰، گواه سخن من است.
دلسوزان کشور دربرابر خوارج جدید بایستند
عبدالکریمی در پاسخ گفت این نحوه سخن گفتن خلاف دموکراسی است من رادیکال‌ترین روشنفکر ایران و معلم فلسفه هستم، نه مدافع قدرت و اگرچه با جریان سلطه مخالفم، اما با مخالفان مردم هم مخالف هستم. معتقدم اپوزیسیون خارج از کشور و برخی افراد نادان داخلی مانند تفکری که پشت اخراج من از دانشگاه بود، دست به دست هم داده‌اند تا مردم و جوانان را ناامید کنند و ایرانیان را از انقلاب اسلامی پشیمان کنند و باور دارم دلسوزان واقعی کشور باید در برابر این خوارج جدید بایستند.
تنبلی خودمان را نمی‌توانیم با دموکراسی بپوشانیم
دکتر نصری در ادامه با اشاره به اینکه در کنار اندیشه نوعی رستاخیر شخصیتی و پارسایی درونی برای ورود به جهان دموکراسی لازم است گفت: وقتی مسایل شخصی و حزبی و دنیوی در افراد یک جامعه اصالت دارد نمی‌توان انتظار داشت دموکراسی در این جامعه متولد شد. الان عراق دموکراتیک‌ترین قانون اساسی را دارد و به نظر من قانون اساسی آن از بلژیک دموکراتیک‌تر است اما چقدر در انتخابات مبتنی بر این قانون شرکت کردند و چقدر توانست مشکلات مردم عراق را حل کند؟ ماجرای دموکراسی در دیگر کشورهای خاورمیانه نیز همین است. آیا در کشوری که چند نفر دور هم جمع شوند و حزب درست کنند یا انتخاباتی برگزار شود که نتیجه آن از قبل مشخص است، می‌توان سخن از دموکراسی گفت؟ من معتقدم اینها شبه دموکراسی است نه دموکراسی. دموکراسی با حدف رقیب و مخالف و بی اعتنایی به نظرات همه اقشار و طبقات جور درنمی‌آید.
به اعتقاد این استاد علوم سیاسی، در شرق و خاورمیانه پدیده زیاد کار کشیدن از دموکراسی وجود دارد، در حالی که همه مسائل باقی مانده ایران و افغانستان را دموکراسی نمی‌تواند حل کند و ما تنبلی خودمان را نمی‌توانیم با دموکراسی بپوشانیم. وقتی می‌توانیم ادعای دموکراسی داشته باشیم که خودمان تمرین گفتگو و تحمل طرف مقابل کرده باشیم اما بسیاری از ما از اساتید حاضر به کنار هم نشستن و گفتگوی محترمانه نیستیم، باید به افراد یاد بدهیم فهم خودشان را بیان کنند و از بیان آن نترسند.
نصری با اشاره به اینکه نویسنده کتاب مسیر درستی را پیموده و با روش‌شناسی و صراحت و دسته‌بندی مناسب، سیر اندیشه‌های متفاوت درباره دموکراسی در ایران را روایت کرده، گفت: من از کتاب آموختم آشفتگی حیات سیاسی ایران را می‌توان با آشفتگی سیاسی متفکران فهمید. البته این نقد به نویسنده وارد است که چرا کتاب در حد روایت باقی مانده و فاقد داوری و ارزیابی است ؟
۱۵ سال درانتظار مجوز
در اینجا دکتر دبیری مهر در پاسخ به دکتر نصری گفت: با وجود رویکرد روایتی و طرح امانتدارانه نظرات شخصیتهای مهمی مانند شیخ فضل‌الله نوری، حسین نصر، مصباح یزدی، حاتم قادری، جواد طباطبایی، میرزای نایینی، مرتضی مطهری، شریعتی، سروش و کدیور، این کتاب با ملاحظات بلاوجهی ۱۵ سال مجوز نشر نیافت، چه برسد به اینکه ارزیابی و داوری هم انجام می‌دادم!
تلفیق روشمند اندیشه و تاریخ
در این نشست که میهمانانی از دیگر استانها و خارج کشور نیز حضور داشتند، دکتر مجتبی مقصودی هم با بررسی و نقد کتاب اسلام و دموکراسی در ایران گفت: به نظرم اثر جدید دکتر دبیری مهر می‌تواند منبع قابل اتکایی برای دانشجویان علوم سیاسی بویژه در حوزه اندیشه سیاسی و تاریخ تحولات معاصر ایران باشد و من برخلاف برخی نظراتی که مطرح شد معتقدم در این اثر تلفیق دقیق و روشمندی از «عین و ذهن»، «اندیشه و تاریخ» و «واقعیت و حقیقت» صورت گرفته و همه بحثها در فضای بین تاریخ و اندیشه تببین شده است .
رئیس انجمن مطالعات صلح، ویژگی کتاب را تفکیک بین اسلام و متون و نصوص دینی با حیات و عملکرد مسلمانان دانست و این که تاکید کرده نمی‌شود آنچه در جامعه مسلمین انجام می‌شود را لزوماً به اسلام نسبت داد.
وی نگاه صریح و بی پرده‌پوشی نویسنده در بخشهایی از کتاب را ارزشمند خواند و گفت: مثلاً تاکید کرده سید جمال دغدغه دموکراسی نداشت و دغدغه‌اش وحدت مسلمانان بود. همچنین با توجه به اینکه رهبران جمهوری اسلامی وعده همگرایی اسلام و دموکراسی دادند و طبقات مختلفی را با این وعده جذب کردند، نویسنده اتهام شجاع‌الدین شفا به برخی رهبران انقلاب را با صراحت طرح کرده و پاسخ می‌دهد که رهبران انقلاب به دنبال فریب مردم نبودند و صادقانه موضوع همگرایی اسلام و دموکراسی را مطرح می‌کردند.
در ادامه مراسم رونمایی از کتاب اسلام و دموکراسی در ایران که پنجمین اثر امیر دبیری مهر، پژوهشگر علوم سیاسی است، نویسنده در سخنانی کوتاه گفت: من کتاب و مقاله نمی‌نویسم و آنچه می‌نویسم روایت مواجهه من با امر حقیقی است وشاید در درک واقعیت دچار خطا و ابهام شوم، اما سعی می‌کنم در انتقال فهم و ادراکم امانت دار و پاسدار حقیقت باشم.
تلفیق فرهنگ ایران و اسلام و ارزشهای جدید مخالفان سرسختی دارد
نویسنده کتاب اسلام و دمکراسی در ایران با اشاره به پرورش در فرهنگ ایران و اسلام و ارزشهای انسان دوران جدید گفت: همه تلاشم در فضای دانشگاه و رسانه این بوده که این دو سپهر معرفتی و زیستی را با هم تلفیق کنم اما دریغ که این جبهه معارضین و مخالفین سرسختی دارد.
دبیری مهر گفت: با وجود همه ناملایمات و موانع، نشانی از یاس و خستگی در ما دیده نمی‌شود. ما به دنبال ایرانی هستیم توسعه یافته در همه جهات، ایرانی صلح‌طلب و متعامل با جهان و پیوسته به ریشه‌ها که آبشخورش اسلام و فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی و شاخه‌هایش جهان روزآمد و توسعه یافته باشد.
در انتهای مراسم با حضور استادان و میهمانان، از کتاب اسلام و دموکراسی در ایران رونمایی شد.
