عقلانیت و مشاوره در حکمرانی دوره سامانیان

دوران سامانیان با شکوه ترین دوران تاریخ ایران پس از اسلام است یعنی قرن چهارم هجری.

یکی از شخصیتهای کتاب تاریخ بیهقی نصر احمد سامانی سومین پادشاه سامانی است که ۳۰ سال نخست قرن چهارم سلطانی و امیری کرد.از هشت سالگی سلطان بود وبا وجود مسلط بودن بر همه اداب ملوک؛ در ذات او شرارتی و زعارتی (بدخویی) و سطوتی( قهر و خشم) و حشمتی به افراط بود که منجر به تصمیمات نابخردانه می شد. این صفات موجب رمیده شدن مردم از او بود و سلطان احمد هم می دانست که این اخلاق سخت ناپسندیده است و همین علم به رذیلت موجب نجات و نیکنامی او و ایران در زمان حکمرانی او شد.

روزی با ابوالفضل محمد بن عبدالله بلعمی وزیر خردمند خویش ( پدر ابو علی محمد بلعمی مترجم تاریخ طبری) و بوطیب مُصعبی صاحب دیوان رسالت که شاعری چیره دست در دو زبان فارسی و عربی بود -که هر دو از یگانگان روزگار بودند -خلوت کرد و مشورت خواست که تدبیر این رذیلت اخلاقی چیست؟ سلطان گفت من می دانم این که از من می رود خطایی بزرگ است و چون خشم بنشست پشیمان می شوم ولی چه سود دارد که گردن ها زده باشند و خانمان ها بکنده و چوب بی اندازه به کار برده…

آنها به سلطان احمد گفتند خردمندان صاحب رحمت و رافت و حلم را در اطراف خود جمع کن و به ایشان اختیار ده تا به هنگام خشم تو بر دیگران؛ حق شفاعت داشته باشند و فرمان سلطان را تا سه روز به تعویق اندازند شاید کار به صلاح باز آید.

این دو وزیر و مشاور هوشیار در آن زمان گشتند و بیش از هفتاد فرد خردمند که رسمی و خاندانی و نعمتی داشتند را به بخارا فراخواندند و یکسال آنها را آموزش دادند و ازمودند تا از میان انها افراد بخرد تر و داناتر و شایسته تر اختیار کنند و در نهایت هم سه نفر که خردمند تر و فاضل تر و روزگار دیده تر بودند برگزیده شدند و سلطان احمد قبل از هر تصمیمی راز خویش با ایشان در میان می نهاد و از مشاوران خردمند با صراحت مشورت می خواست و یکسال چنین کرد و در نتیجه پس از مدتی در حلم و بردباری زبانزد حاکمان شد .

منبع : حدیث خداوندی و زندگی ؛ محمد دهقانی؛ نشر نی ؛صص۴۵۲ تا ۴۵۴

https://t.me/andishkadeye_kherad